برآورد ترکیب پذیری ارقام محلی و اصلاح شده برنج از طریق تجزیه لاین × تستر

لاین × تستر یکی از روش­های بیومتریک مفید جهت تجزیه و تحلیل ژنتیکی صفات کمی به­منظور تعیین ترکیب­پذیری والدین و وراثت­پذیری صفات و انتخاب بهترین روش اصلاحی برای جمعیت مورد نظر است. در این تحقیق، تلاقی بین سه رقم هاشمی، نعمت و جلودار به عنوان لاین­های پدری با دو رقم سنگ­جو و دیلمانی به عنوان پایه مادری (تستر) انجام شد. نتاج حاصل به همراه والدین (در مجموع 11 تیمار شامل پنج والد و شش تلاقی) در سال بعد در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی پژوهشکده ژنتیک و زیست‌فناوری طبرستان مطالعه و صفات ارتفاع بوته، تعداد پنجه، طول خوشه، تعداد کل دانه در خوشه، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، طول و عرض دانه و نسبت طول به عرض دانه اندازه­گیری شدند. تجزیه واریانس داده­ها، تفاوت بین ژنوتیپ­ها را برای تمامی صفات مورد مطالعه معنی‌دار نشان داد. بررسی ترکیب­پذیری عمومی لاین­های مورد مطالعه نشان داد که رقم هاشمی بهترین ترکیب­شونده عمومی برای کاهش ارتفاع بوته بود، اما از نظر اجزای عملکرد دانه مانند تعداد پنجه، طول خوشه، تعداد کل دانه و وزن هزار دانه نیز ترکیب­پذیری عمومی منفی و معنی­دار داشت که موجب کاهش ارزش نتاج شد. رقم نعمت دارای ترکیب­پذیری عمومی مثبت و معنی­دار برای تمامی صفات و بهترین ترکیب­شونده عمومی برای تعداد پنجه، تعداد کل دانه و طول دانه بود. رقم جلودار نیز ترکیب­شونده عمومی خوبی برای افزایش صفات طول خوشه و وزن هزار دانه و بهترین ترکیب­شونده عمومی برای کاهش عرض دانه بود. بررسی ترکیب­پذیری خصوصی تلاقی­ها نیز نشان داد که به غیر از نعمت × سنگ­جو و نعمت × دیلمانی که به ترتیب ترکیب­پذیری خصوصی معنی­دار جهت افزایش و کاهش طول دانه داشتند، ترکیب­پذیری خصوصی سایر تلاقی­ها معنی­دار نبود. برآورد اجزای واریانس ژنتیکی نیز نشان داد که به غیر از صفت طول دانه که در آن سهم واریانس غیرافزایشی بیشتر از واریانس افزایشی بود، در سایر صفات مطالعه شده واریانس افزایشی نقش اصلی را داشت. به این ترتیب، به نظر می­رسد که برای اصلاح طول دانه در این جمعیت تولید هیبرید می­تواند روش بهتری باشد، ولی برای سایر صفات مورد نظر روش‌های مبتنی بر گزینش مفید خواهند بود.